วันเสาร์ที่ 26 มีนาคม พ.ศ. 2554

ปณิธานการปฏิรูปการศึกษากระทรวงศึกษาธิการ

ความพยายามปฏิรูปการศึกษาจากอดีตจนถึงปัจจุบันมีวิวัฒนาการมาอย่างต่อเนื่อง และสังคมมุ่งให้ความสำคัญต่อการพัฒนาคุณภาพการศึกษามากขึ้น ต่อมาเมื่อกระแสการปฏิรูปการเมืองมีความเข้มข้นขึ้นในระหว่างปี พ.ศ.2539-2540 ได้นำไปสู่การปรับเปลี่ยนและการประกาศใช้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540 ขณะนั้นกระแสผลักดันให้มีการปฏิรูปการศึกษาก็เพิ่มมากขึ้นเช่นกัน จนสามารถผลักดันสาระที่เกี่ยวข้องกับการศึกษามาบัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญได้สำเร็จเป็นครั้งแรก และเป็นก้าวสำคัญของการปฏิรูปการศึกษา โดยเฉพาะการกำหนดให้บุคคลมีสิทธิเสมอกันในการรับการศึกษาขั้นพื้นฐานไม่น้อยกว่าสิบสองปีที่รัฐจะต้องจัดให้อย่างทั่วถึง มีคุณภาพโดยไม่เก็บค่าใช้จ่าย และรัฐต้องจัดการศึกษาอบรมและสนับสนุนให้เอกชนจัดการศึกษาอบรมให้เกิดความรู้คู่คุณธรรม โดยจัดให้มีกฎหมายการศึกษาแห่งชาติ ปรับปรุงการศึกษาให้สอดคล้องกับความเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจและสังคม ในระยะต่อมาเมื่อวันที่ 19 สิงหาคม 2542 ได้ประกาศใช้พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542 เพื่อเป็นกฎหมายแม่บทในการบริหารและจัดการศึกษาอบรมให้สอดคล้องกับบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย
การประกาศใช้พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542 นับเป็นกลไกและเครื่องมือสำคัญที่จะนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงการศึกษาหลายด้านเพื่อให้การจัดการศึกษามีคุณภาพและเพื่อพัฒนาคุณภาพของคนไทย ขณะเดียวกันรัฐบาลก็ได้ประกาศนโยบายด้านการศึกษาที่สอดรับกันว่าจะปฏิรูปการศึกษาตามเจตนารมณ์แห่งรัฐธรรมนูญและพระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ.2542 โดยยึดหลักการศึกษาสร้างชาติ สร้างคน และสร้างงาน ซึ่งหน่วยงานที่เกี่ยวข้องต้องนำไปปฏิบัติ กระทรวงศึกษาธิการเป็นหน่วยงานหนึ่งและเป็นหน่วยงานหลักในการจัดการศึกษาซึ่งมีส่วนรับผิดชอบต่อนโยบายด้านการปฏิรูปการศึกษา ได้กำหนดยุทธศาสตร์ที่จะดำเนินการตามพระราชบัญญัติการศึกษา และได้ดำเนินการตามแนวการปฏิรูปการศึกษาในส่วนที่รับผิดชอบมาอย่างต่อเนื่อง
2. การปฏิรูปและการปรับเปลี่ยน

          การปฏิรูปเป็นคำที่นิยมใช้กันแพร่หลายในทุกวงการ และมีความเข้าใจคล้ายกันว่าเป็นการปรับปรุง เปลี่ยนแปลงหรือพัฒนาให้ดีขึ้น การปฏิรูปการศึกษาก็เช่นเดียวกันคือ เป็นการปรับปรุงเปลี่ยนแปลงหรือพัฒนาการศึกษาให้มีคุณภาพสูงขึ้น ดีขึ้น การทำให้การศึกษามีคุณภาพสูงขี้น ต้องมีการปฏิรูปหรือปรับเปลี่ยนทั้งปัจจัย กระบวนการ หรือวิธีการที่ส่งผลต่อคุณภาพการศึกษา และนำไปสู่การพัฒนาคุณภาพของประชาชน เช่น การปฏิรูปหลักสูตรและกระบวนการเรียนรู้ การพัฒนาวิชาชีพครูและบุคลากรทางการศึกษา การประกันคุณภาพการศึกษา การระดมทรัพยากรและการลงทุนเพื่อการศึกษา การพัฒนาเทคโนโลยีสารสนเทศเพื่อการศึกษา การปฏิรูประบบบริหารการศึกษา เป็นต้น ซึ่งแต่ละเรื่องที่กล่าวมาเป็นสาระสำคัญที่กำหนดไว้ในพระราชบัญญัติการศีกษาแห่งชาติที่นำไปสู่การปฏิรูปหรือปรับเปลี่ยนตามแนวทางที่กำหนด

3. ปณิธานกระทรวงศึกษาธิการ
          ด้วยภารกิจของกระทรวงศึกษาธิการ ที่ต้องรับผิดชอบต่อการจัดการศึกษาให้มีคุณภาพมากขึ้น ทุกคนมีความมุ่งมั่น ทุ่มเทและมีความหวังต่อการปฏิรูปการศึกษา ตามแนวทางที่พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติกำหนด โดยเฉพาะอย่างยิ่งกระบวนการปฏิรูปการเรียนรู้ ซึ่งเป็นหัวใจของการปฏิรูปการศึกษาครั้งนี้ รวมไปถึงความตื่นตัวของครูและบุคลากรทางการศึกษาอื่นๆที่พยายามพัฒนาตนเอง และปรับเปลี่ยนวิธีการทำงานให้สอดคล้องกับแนวทางดังกล่าว ซึ่งเป็นการรวมพลังที่จะปฏิรูปการศึกษาของคนกระทรวงศึกษาธิการทุกระดับอย่างแท้จริง การทุ่มเทงบประมาณเพื่อใช้ในการปฏิรูปการศึกษาในทุกด้านอย่างเต็มที่ การกำหนดนโยบาย ทศวรรษแห่งคุณภาพและความเสมอภาคทางการศึกษา การเร่งรัดการทดลองนำร่องบริหารจัดการระดับเขตพื้นที่การศึกษาใน 5 จังหวัด 10 เขตพื้นที่การศึกษา การวางระบบปฏิรูปครูและบุคลากรทางการศึกษา การเตรียมพร้อมจัดโครงสร้างการแบ่งส่วนงานและการเตรียมจัดอัตรากำลัง การสร้างนิสัยรักการอ่าน การพัฒนาแหล่งเรียนรู้ห้องสมุด แหล่งศิลปะและวัฒนธรรม การจัดตั้งวิทยาชุมชนเพื่อรองรับเยาวชนที่ขาดโอกาสเข้าศึกษาต่อในระดับอุดมศึกษา การมุ่งพัฒนาการศึกษาพิเศษและสนับสนุนเอกชนจัดการศึกษา
          สิ่งที่ยืนยันปณิธานและความมุ่งมั่นปฏิรูปการศึกษาประการหนึ่งก็คือ ตั้งแต่มีการประกาศใช้พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ กระทรวงศึกษาธิการ ได้แต่งตั้งคณะกรรมการปฏิรูปการศึกษา กระทรวงศึกษาธิการ ซึ่งเป็นองค์คณะบุคคลหลักระดับนโยบายและเป็นศูนย์รวมของผู้ทรงคุณวุฒิ นักคิด นักการศึกษา ผู้แทนองค์กรที่เกี่ยวข้อง และผู้บริหารระดับสูงของกระทรวงศึกษาธิการ และได้ประชุมเพื่อพิจารณาการดำเนินการปฏิรูปการศึกษามาอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะอย่างยิ่งการกำหนดแผนงานหลัก 20 แผนงาน เพื่อการปฏิรูปและแต่ละแผนงานมีคณะอนุกรรมการรับผิดชอบได้รายงานความก้าวหน้าของการดำเนินงานมาโดยตลอด ในระดับปฏิบัติกระทรวงยังมีคณะกรรมการอำนวยการและคณะกรรมการดำเนินงานโดยมีศูนย์ปฏิบัติการปฏิรูปการศึกษาเป็นศูนย์ข้อมูล และประสานงานกลางกับคณะกรรมการชุดต่างๆ ที่ทำนโยบายไปสู่การปฏิบัติมีเครือข่ายการปฏิบัติงานที่เป็นคณะบุคคลในระดับกรมและระดับพื้นที่/จังหวัด ตลอดจนสถานศึกษา โดยมีเครือข่ายเชื่อมโยง ผ่านสื่อเทคโนโลยีและสื่อต่าง ๆ ซึ่งเป็นช่องทางที่จะให้นักเรียน ผู้ปกครอง ผู้บริหาร ครู องค์กรเอกชน ประชาชน องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น และสื่อมวลชนเข้ามามีส่วนร่วมแสดงความคิดเห็นและร่วมดำเนินการปฏิรูปการศึกษาในทุกด้านและทุกระดับ
4. ความก้าวหน้าและพลังขับเคลื่อน
          นับตั้งแต่ประกาศใช้พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542 เป็นต้นมากระทรวงศึกษาธิการได้ว่า ระดมสรรพกำลังทุกส่วนเพื่อทุ่มเทกับภารกิจการปฏิรูปการศึกษาตามพระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ ซึ่งครอบคลุมในทุก ๆ ด้าน และมีความก้าวหน้ามาโดยลำดับ แม้ว่า ภารกิจบางส่วนโดยเฉพาะเรื่องเกี่ยวกับการประกันคุณภาพภายนอกหมวด 5 การบริหารและการจัดการศึกษา หมวด 7 ครู คณาจารย์และบุคลากรทางการศึกษา และหมวด 8 ทรัพยากรและการลงทุนเพื่อการศึกษา มีองค์กรอื่นรับผิดชอบและยังไม่มีผลบังคับใช้ กระทรวงศึกษาธิการก็ได้จัดเตรียมข้อมูลและสนับสนุนทรัพยากรเพื่อให้การดำเนินการบรรลุตามเจตนารมณ์ของกฎหมาย ได้เตรียมการจัดโครงสร้างการบริหาร การจัดระบบการผลิตครูและส่งเสริมมาตรฐานวิชาชีพครู
          ด้วยพลังของข้าราชการกระทรวงศึกษาธิการ ซึ่งมีประมาณ 543,000 คน และงบประมาณที่รัฐบาลได้ทุ่มเทให้จำนวนปีละ     221,000 ล้านบาทหรือประมาณ 1 ใน 4   ของงบประมาณทั้งหมดรับผิดชอบสถานศึกษาในภาค 37,000 กว่าแห่ง นักเรียนจำนวน 15.3 ล้านคน จากทรัพยากรที่มีอยู่อย่างมากมายดังกล่าว กระทรวงศึกษาธิการก็ได้มุ่งจัดทรัพยากรมาใช้เพื่อการปฏิรูปการศึกษาเป็นหลัก ความก้าวหน้าของการปฏิรูปการศึกษาแต่ละด้านที่เป็นส่วนรับผิดชอบของกระทรวงที่สำคัญได้แก่
         1) การปฏิรูปการเรียนรู้ เป็นหัวใจของการปฏิรูปการศึกษา ได้ยึดหลักความสำคัญคือ ผู้เรียนสำคัญที่สุด การเรียนรู้ด้วยตนเอง และการศึกษาตลอดชีวิต ดำเนินการส่งเสริมการปรับเปลี่ยนกระบวนการเรียนรู้ ในรูปแบบหลากหลาย เช่นพัฒนาครูและสถานศึกษาแกนนำปฏิรูปการเรียนรู้ สร้างเครือข่ายการปฏิรูปการเรียนรู้ การส่งเสริมการศึกษาตลอดชีวิตและการศึกษาตามอัธยาศัย จัดแหล่งเรียนรู้ด้วยรูปแบบที่หลากหลาย การประกาศใช้หลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐานพุทธศักราช 2544
         2) การประกันคุณภาพการศึกษา กำหนดให้สถานศึกษาทุกแห่งจัดระบบการประกันคุณภาพการศึกษาภายในสถานศึกษา และเสนอร่างกฎกระทรวงว่า ด้วยระบบหลักเกณฑ์และวิธีการประกันคุณภาพภายในสถานศึกษา
         3) การปฏิรูปครูและบุคลากรทางการศึกษา เพื่อยกระดับคุณภาพและมาตรฐานวิชาชีพครูได้จัดทำแผนปฏิรูปครูและบุคลากรทางการศึกษา ทั้งด้านการผลิต การพัฒนา การควบคุมการประกอบวิชาชีพและระบบบริหารงานบุคคล และจัดเตรียมบุคลากรตามโครงสร้างกระทรวงใหม่
         4) ปฏิรูประบบงบประมาณ จากระบบงบประมาณแบบแผนงาน ( Planning Programming Budgeting : PPB ) เป็นระบบงบประมาณแบบมุ่งเน้นผลงาน ( Performance Based Budgeting : PBB ) ตั้งแต่ปีงบประมาณ 2546 เป็นต้นไป
        5) การปฏิรูปสื่อและเทคโนโลยีทางการศึกษา มีเป้าหมายให้โรงเรียนมัธยมศึกษามีคอมพิวเตอร์ใช้ทุกโรงเรียนภายใน 2 ปี และโรงเรียนประถมศึกษา ภายใน 4 ปี จัดการเครือข่ายสารสนเทศเพื่อการศึกษาแห่งชาติ และขยายเครือข่ายอินเตอร์เน็ตเข้าสู่สถานศึกษาทุกแห่งในกรุงเทพมหานครและปริมณทล รวมทั้งจัดหาอุปกรณ์ติดตั้งสถานีเครือข่ายย่อยในสถานศึกษาระดับจังหวัด และจัดฝึกอบรมครูด้านเทคโนโลยีสารสนเทศ
        6) การปรับปรุงกฎหมายและจัดเตรียมโครงสร้างการบริหารของกระทรวงใหม่ ได้เตรียมความพร้อมของบุคลากรให้มึความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับบทบาทหน้าที่และแนวทางการบริหารงานตามโครงสร้างใหม่ การนำร่องปฏิรูปการศึกษาในเขตพื้นที่การศึกษา เพื่อดำเนิน 4 ภารกิจ ได้แก่ การบริหารงานทั่วไป การบริหารงานบุคคล การบริหารงานวิชาการ และการบริหารงบประมาณ นอกจากนี้ยังได้ปรับปรุงกฎหมายและร่างกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับการศึกษาเพื่อเสนอความเห็นให้หน่วยงานที่รับผิดชอบได้พิจารณา
          จะเห็นได้ว่า กระทรวงศึกษาธิการได้ดำเนินการเพื่อการปฏิรูปการศึกษาและความก้าวหน้ามาอย่างต่อเนื่อง ซึ่งมีทั้งที่สำเร็จและกำลังดำเนินการทั้งนี้ทุกคนมีส่วนผลักดันให้การดำเนินการเป็นไปตามแผนที่กำหนดและตามเจตนารมย์ของพระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ ความเห็นที่หลากหลายและแตกต่างได้นำไปสู่ข้อสรุปที่สร้างสรรค์ และเป็นประโยชน์สูงสุดต่อการศึกษาโดยรวม ยังไม่มีส่วนใดที่บ่งบอกว่า คนกระทรวงศึกษาธิการขัดขวางการปฏิรูปหรือคิดถอยหลังเข้าคลอง ทุกคนน้อมรับข้อเสนอแนะและแนวทางที่เห็นว่าเป็นประโยชน์ต่อการปฏิรูปการศึกษา ที่สำคัญมีความใจกว้างที่จะเปิดรับข้อวิพากษ์วิจารณ์ที่สร้างสรรค์ และคนกระทรวงศึกษาธิการก็หวังเช่นเดียวกันว่า นักวิชาการ นักการศึกษาหรือผู้ทรงคุณวุฒิทุกท่าน ที่มารวมพลังสร้างสรรค์ปฏิรูปการศึกษายินดีเปิดใจกว้างและเห็นความสำคัญของความคิดของบุคคลระดับปฏิบัติในกระทรวงศึกษาธิการ เพื่อนำไปสู่ความสำเร็จของการปฏิรูปการศึกษาอย่างแท้จริง

อ้างอิงโดย แหล่งข้อมูล : ดร.สมศักดิ์ ดลประสิทธิ์รวบรวม จัดเตรียมข้อมูล พัฒนาและนำเสนอ : นิภา แย้มวจี ( 20 พ.ค. 2545 )หน่วยงาน : กลุ่มพัฒนาระบบสารสนเทศ ศูนย์สารสนเทศ สป. ศธ.
โทร. 281-9809 , 628-5643 , 628-5644 โทรสาร 281-8218
ติดต่อผู้ดูแลระบบ : website@emisc.moe.go.th

1. ความจริงพื้นฐาน

ความสงสัยในการปฏิรูปการศึกษา

  กระแสกดดันเพื่อให้การปฏิรูปการศึกษาดำเนินไปตามเจตนารมย์ของรัฐธรรมนูญและพระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ เริ่มมีความรุนแรงมากขึ้น ด้วยความเห็นที่แตกต่าง หรือ การมองต่างกันในบางประเด็นของหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง จนเกิดความสงสัยว่าการปฏิรูปการศึกษาจะเดินหน้าต่อไปได้หรือไม่ มีอะไรเป็นอุปสรรค และหน่วยงานที่รับผิดชอบมีความจริงใจที่จะปฏิรูปหรือไม่ โดยเฉพาะกระทรวงศึกษาธิการซึ่งถูกมองว่า ไม่จริงใจในการปฏิรูปถึงขั้นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรพรรคฝ่ายค้านยื่นหนังสือขอถอดถอนและยื่นญัตติอภิปรายไม่ไว้วางใจ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ ด้วยข้อหาการทุจริตเชิงนโยบาย จงใจไม่ปฏิบัติตามกฎหมายรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยพุทธศักราช 2540 จงใจใช้อำนาจหน้าที่ขัดต่อบทบัญญัติแห่งรัฐธรรมนูญ และพระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ   พ. ศ. 2542 สร้างความสนใจให้กับประชาชนทั่วไปเป็นอย่างมาก และเกิดความสงสัยว่ามีอะไรเกิดขึ้นในกระบวนการปฏิรูปการศึกษาและทำไมจึงเกิดปัญหาทางความคิดระหว่างหน่วยงานที่เกี่ยวข้องโดยเฉพาะอย่างยิ่ง กระทรวงศึกษาธิการ ซึ่งเป็นหน่วยงานหลักในการดำเนินการปฏิรูปการศึกษา และสำนักงานคณะกรรมการปฏิรูปการศึกษา (สปศ. ) ซึ่งเป็นองค์กรอิสระที่ทำหน้าที่เสนอกฎหมายและแนวทางการปฏิรูปเกี่ยวกับการบริหารและการจัดการ ครู อาจารย์และบุคลากรทางการศึกษา และการจัดระบบการระดมทรัพยากรและการลงทุนทางการศึกษา
        ก่อนที่จะอภิปรายในประเด็นที่มีความสงสัย ต้องจูนคลื่นให้ตรงกันก่อนว่า ทำไมต้องปฏิรูปการศึกษา หัวใจของการปฏิรูปคืออะไร สาเหตุหลักของการปฏิรูปครั้งนี้ จากรายงานของคณะกรรมการปฏิรูป ระบบบริหารการศึกษาในกระทรวงศึกษาธิการ เมื่อวันที่ 9 มิถุนายน 2542 มี 2 ประเด็น คือ ปัญหาการบริหารการศึกษาในกระทรวงศึกษาธิการ ที่มีการรวมศูนย์อำนาจ ขาดเอกภาพในการบริหารขาดระบบประกันคุณภาพและมาตรฐานการศึกษา ขาดการมีส่วนร่วมของประชาชน นโยบายขาดความต่อเนื่อง และขาดความเชื่อมโยงกับองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นและหน่วยงานอื่น อีกปัญหาหนึ่งคือ ปัญหาคุณภาพการจัดการศึกษา ทั้งด้านผลสัมฤทธิ์ทางการเรียน และศักยภาพการแข่งขันกับประชาคมโลก นอกจากนี้ยังมีเหตุผลของการจัดการศึกษาแปลกแยกจากสังคมศาสนาและวัฒนธรรม การจัดการศึกษาไม่ทั่วถึงและไม่เป็นธรรม คุณภาพการศึกษาตกต่ำไม่ทันโลก จึงนำไปสู่การปฏิรูปการศึกษา ในกระบวนการปฏิรูปการศึกษา ทุกคนเห็นตรงกันว่าหัวใจของการปฏิรูปการศึกษาคือ การปฏิรูปการเรียนรู้ เพื่อนำไปสู่การพัฒนาคุณภาพของคนไทยซึ่งจะสำเร็จต้องมีการยกระดับวิชาชีพครู จัดระบบประกันคุณภาพการศึกษา ระดมทรัพยากรพัฒนาสื่อและเทคโนโลยีทางการศึกษา และการปรับเปลี่ยนโครงสร้างการบริหารจัดการ ดังนั้นการปฏิรูปการศึกษาครั้งนี้ จึงมุ่งเน้นแก้ปัญหาอันเป็นสาเหตุหลัก และมุ่งปฏิรูปกระบวนการเรียนรู้เป็นสำคัญ ซึ่งไม่มีใครปฏิเสธหรือคัดค้านในประเด็นดังกล่าว สิ่งที่หลายคนวิพากษ์วิจารณ์ มักจะมุ่งไปที่ประเด็นรองคือ การปรับเปลี่ยนโครงสร้างการบริหารจะเสร็จทันหรือไม่ และทำไมกระทรวงศึกษาธิการจึงเสนอแก้ไข ทั้ง พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติและร่างกฎหมายที่สำนักงานปฏิรูปการศึกษา นำเสนอรัฐบาล
        ได้มีการปลุกกระแสว่าใครที่ตามที่แตะต้องหรือเสนอแก้ไข พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542 ถือว่าเป็นผู้คัดค้านการปฏิรูป เสมือนหนึ่งว่า พ.ร.บ. การศึกษาแห่งชาติแก้ไขไม่ได้ ถ้ามองย้อนไปที่รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย มาตรา 81 จะพบว่าสามารถปรับปรุงการศึกษาให้สอดคล้องกับความเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจและสังคมได้ และจากแนวคิดของนายกรัฐมนตรี (พ.ต.ท. ทักษิณ     ชินวัตร ) ที่กล่าวว่า “ การทำงานเชิงรุกต้องเป้าหมายหรือผลที่ต้องการให้เกิดขึ้นและคิดวิธีที่จะมุ่งไปสู่จุดหมายที่มีประสิทธิภาพที่สุด จะไม่ยึดกฎหมายเป็นตัวตั้ง อะไรที่ยังไม่มีกฎหมายรองรับก็สร้างกฎหมาย อะไรเป็นอุปสรรคหรือกฎหมายที่มีอยู่เป็นอุปสรรคต้องแก้กฎหมาย กฎหมายจะเป็นเครื่องมือแต่ไม่ใช่เป็นตัวนำ ”
        สิ่งที่ต้องทำความเข้าใจอย่างหนึ่งคือ กลไกการปฏิรูปการศึกษาตามหมวด 5 การบริหารและการจัดการซึ่งเป็นปัญหาที่ถกเถียงกันมากที่สุดนั้น มีองค์กรที่รับผิดชอบคือ สำนักงานปฏิรูปการศึกษาเป็นองค์การมหาชนเฉพาะกิจ จัดตั้งขึ้นเพื่อดำเนินการเกี่ยวกับการเสนอจัดโครงสร้างองค์กร เสนอจัดระบบครู คณาจารย์ และบุคลากรทางการศึกษา และเสนอการจัดระบบทรัพยากรและการลงทุนเพื่อการศึกษา เสนอแนะเกี่ยวกับการร่างกฎหมายและการปรับปรุงกฎหมายให้สอดคล้องกับพระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ การเสนอตามหน้าที่ดังกล่าว สปศ. ได้ดำเนินการครบถ้วนและจัดทำข้อเสนอส่งถึงรัฐบาลแล้วตั้งแต่วันที่ 25 เมษายน 2544 กระบวนการถัดไปก็จะเป็นหน้าที่ของรัฐบาลที่จะต้องถามความเห็นของหน่วยงานที่เกี่ยวข้องโดยเฉพาะกระทรวงศึกษาธิการที่เป็นหน่วยปฏิบัติหลัก เพื่อปรับปรุงแก้ไขให้สมบูรณ์ สามารถปฏิบัติได้ และส่งเข้าสู่กระบวนการทางนิติบัญญัติต่อไป
        รากเหง้าของปัญหาที่เกิดขึ้นในขณะนี้ก็คือ การเริ่มต้นคิดบนพื้นฐานที่แตกต่างในหลายประการ เช่น ในกระบวนการร่าง พ.ร.บ. การศึกษาแห่งชาติ ทุกคนเห็นว่าการศึกษามีปัญหาด้านคุณภาพจึงต้องปฏิรูปการศึกษาใหม่ แต่ก็พ่วงประเด็นด้านศาสนาและวัฒนธรรมเข้ามาเพิ่มเติมทั้ง ๆ ที่ยังไม่เป็นปัญหามากถึงขั้นปฏิรูป กลายเป็นเรื่องรองของการปฏิรูปการศึกษาและเป็นปัญหาในเวลาต่อมา การไม่ให้ความสำคัญของการอาชีวศึกษาและการศึกษานอกระบบและตามอัธยาศัยในการจัดโครงสร้างการบริหารก็เกิดปัญหาอีกเนื่องจากรัฐบาลใหม่ให้ความสำคัญกับการอาชีวศึกษาเพื่อพัฒนาอาชีพ ที่สำคัญกระบวนการเสนอกฎหมายของสำนักงานปฏิรูปการศึกษาตั้งอยู่บนพื้นฐานความคิดของการใช้กฎหมายเป็นตัวนำ (Legal Approach) มากกว่าการใช้ภารกิจเป็นตัวนำในการจัดโครงสร้าง (Structural Functional Approach) และยึดมั่นว่ากฎหมายคือข้อยุติทั้งปวงของการปฏิรูปการศึกษาเพราะมีกรรมการที่เป็นนักกฎหมายชี้นำแนวทางดังกล่าว นอกจากนี้การมีส่วนร่วมของผู้ที่มีส่วนได้เสียมีน้อยมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งกระบวนการรับฟังความคิดเห็นก็ทำเพื่อให้ครบรูปแบบไม่ได้นำผลที่ได้มาปรับปรุงร่างกฎหมายที่ทำไว้แล้ว และถ้าเป็นความคิดเห็นที่ต่างไปจากความคิดของผู้ร่างจะไม่ได้รับการพิจารณา ขาดระบบที่ให้ฝ่ายปฏิบัติมีโอกาสเข้ามามีส่วนร่วมเนื่องจากถูกมองว่า ถ้าผู้บริหารหรือผู้ปฏิบัติเข้าร่วมจะทำให้การปฏิรูปไม่สำเร็จ กระบวนการจัดทำโครงสร้างจึงทำให้ฝ่ายปฏิบัติไม่มีโอกาสแสดงความคิดเห็นหรือผู้ร่างไม่รับฟังความคิดเห็น ผลที่ตามมาก็คือ การเสนอจัดโครงสร้างบริหารไม่สะท้อนภาพปัจจุบัน ฝ่ายปฏิบัติไม่เข้าใจและมองไม่เห็นการนำมาปรับโครงสร้างเดิมเข้าสู่โครงสร้างใหม่ บางหน่วยงานถูกลดบทบาท จึงเกิดความรู้สึกว่า บุคคลภายนอกมาทำลายบ้านของตัวเอง และบังคับให้พัฒนาตนเองก่อนได้รับใบประกอบวิชาชีพ การรับฟังความคิดเห็นแต่ละครั้งของผู้ร่างกฎหมาย มักจะเป็นรูปแบบการชี้แจงมากกว่าการรับฟังและเลือกบางกลุ่มเข้ารับฟัง นอกจากนี้ยังเน้นไปที่ประเด็นที่ว่าครูจะได้ประโยชน์อะไร มองข้ามความรู้สึกของบริหารระดับสูงและบุคลากรทางการศึกษาอื่น ๆ ของกระทรวงศึกษาธิการ จึงเกิดปัญหาความไม่เข้าใจและมีความเห็นแตกต่างทางความคิดมาโดยตลอด การเสนอจัดโครงสร้างครั้งนี้เข้าทำนองว่า ผู้ปฏิบัติหรือเจ้าบ้านไม่มีโอกาสได้เขียนหรือกำหนดแบบแปลนบ้าน ส่วนคนที่เขียนก็ไม่ได้ปฏิบัติหรือไม่ได้เป็นผู้อยู่อาศัย นอกจากนี้ประเด็นที่ว่าเด็กจะมีคุณภาพขึ้นมาได้อย่างไรจะถูกกล่าวถึงน้อยมาก ช่องว่างอย่างนี้ถูกมองข้ามจึงทำให้การดำเนินการปฏิรูปการศึกษามีปัญหา รัฐบาลในฐานะผู้รับการส่งต่อจากผู้ร่างกฎหมายต้องใช้เวลาหยุดคิดทบทวน และในที่สุดได้มีการเสนอแก้ไข พ.ร.บ. การศึกษาแห่งชาติและร่างกฎหมายที่เกี่ยวข้องในเวลาต่อมา
        ด้วยเหตุการณ์ เหตุผล และความคิดที่แตกต่างดังที่เป็นอยู่ปัจจุบัน ถ้าต้องการข้อยุติที่ดีและสร้างสรรค์ ผู้ที่รับผิดชอบทุกฝ่ายควรนำมาเป็นโอกาสสร้างพลังขับเคลื่อนการปฏิรูปการศึกษาที่ทุกคนยอมรับได้มากกว่าการทำลายล้างสร้างความขัดแย้งให้เกิดความรู้สึกสับสนของประชาชนทั่วไป ทุกฝ่ายควรร่วมกันเสนอแนวทางที่เป็น     ยุทธศาสตร์นำไปสู่ความสำเร็จอย่างสมานฉันท์ การพัฒนาประเทศยังต้องการองค์ความรู้ที่เกิดจากการจัดการศึกษาที่มีคุณภาพ พัฒนาคนให้มีการศึกษาดี มีคุณภาพ ถ้าคนในวงการศึกษาหรือผู้ที่ได้ชื่อว่า เป็นผู้ทรงคุณวุฒิทางการศึกษา ตลอดจนผู้บริหารการศึกษายังไม่รวมพลังประสานความคิดที่นำไปสู่ทางออกที่ดี มีประสิทธิภาพแล้ว ประเทศชาติจะหวังพึ่งใคร ความเสียหายที่เกิดขึ้นใครจะรับผิดชอบ อยากให้ทุกฝ่ายได้ทบทวนบทบาทและร่วมมือกันเดินไปข้างหน้า ประชาชนและประเทศชาติกำลังรอความหวังจากท่านทั้งหลาย
อ้างอิงโดย แหล่งข้อมูล : ดร.สมศักดิ์ ดลประสิทธิ์รวบรวม จัดเตรียมข้อมูล พัฒนาและนำเสนอ : นิภา แย้มวจี ( 20 พ.ค. 2545 )หน่วยงาน : กลุ่มพัฒนาระบบสารสนเทศ ศูนย์สารสนเทศ สป. ศธ.
โทร. 281-9809 , 628-5643 , 628-5644 โทรสาร 281-8218

กระแสปฏิรูปทางการศึกษา

           ถ้าจะกล่าวถึงคำว่า “ กระแส ” ในอดีต มักจะเกี่ยวข้องกับเรื่องของธรรมชาติ เช่น กระแสลม กระแสน้ำ กระแสอากาศ เป็นต้น ในพจนานุกรม ได้อธิบายว่า กระแสคือน้ำหรือลม ที่ไหลหรือพัดเรื่อยเป็นแนวเป็นทางไปไม่ขาดสาย ดังนั้น อะไรก็ตามที่เคลื่อนที่ไปไม่หยุดนิ่งแม้ว่าจะเป็นสิ่งที่สร้างขึ้นก็มักจะเรียกว่า กระแส ในปัจจุบันสังคมทั่วไปมีความคุ้นเคยกับคำว่ากระแสมนุษย์สร้างขึ้น ถ้าต้องการให้เรื่องใดได้รับความสนใจก็จะมีการสร้างกระแส ถ้าหากการสร้างกระแสนั้นมุ่งประโยชน์ส่วนรวม หรือมุ่งพัฒนาเรื่องใดเรื่องหนึ่ง ก็จะนำไปสู่การรวมพลังเพื่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในทางสร้างสรรค์ แต่ถ้าการสร้างกระแสเพื่อกลบเกลื่อนความจริง หรือมุ่งประโยชน์ต่อกลุ่มใดกลุ่มหนึ่งหรือ ทำลายล้างสิ่งที่มีอยู่ ก็จะนำไปสู่ความสับสนและการเสื่อมถอย กระแสที่มักจะถูกสร้างขึ้นได้แก่ กระแสการเมือง กระแสวัฒนธรรม กระแสต่อต้านโครงการต่างๆ เป็นต้น ในยุคโลกาภิวัฒน์ ก็เกิดกระแสการเปลี่ยนแปลงในหลาย ๆ ด้าน ทั้งด้านเศรษฐกิจ สังคม การเมือง วัฒนธรรม รวมถึงกระแสการเปลี่ยนแปลงทางการศึกษา หรือเรียกสั้นๆ ว่า กระแสปฏิรูปการศึกษา
          กระแสปฏิรูปการศึกษา เกิดจากการผลักดัน จากสถานการณ์ต่าง ๆ และจากแหล่งต่าง ๆ ของสังคม แล้วค่อย ๆ ก่อตัวจนมีพลังถึงขั้นเกิดกระแสปฏิรูปการศึกษาเป็นระยะ ๆ เมื่อมีแรงหนุนจากกระแสอื่น ๆ เช่น กระแสโลกาภิวัฒน์ กระแสปฏิรูปการเมือง ก็จะมีพลังของกระแสมากขึ้น และในช่วงระยะ 2-5 ปี ที่ผ่านมากระแสปฏิรูปการศึกษาได้ไหลหรือเคลื่อนเข้าไปในทุกวงการ เนื่องจากได้ปลุกกระแสการปฏิรูปการศึกษาควบคู่กับกระแสปฏิรูปการเมืองและทำให้เป็นประเด็นทางการเมืองนำไปสู่การออกกฎหมาย และรัฐบาลนำมากำหนดเป็นวาระแห่งชาติ นั่นก็หมายความว่า ประชาชนทุกคน จะต้องมีส่วนสำคัญในการขับเคลื่อนเพื่อนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงทางการศึกษาจนสามารถพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศได้ ซึ่งเป็นแนวทางสำคัญของการพัฒนาประเทศโดยใช้ความรู้เป็นฐาน และนำสู่เป้าหมายสูงสุดของประเทศ คือ การพัฒนาที่ต่อเนื่องและยั่งยืน ดังนั้นคนวงการศึกษาหรือที่สำคัญคือคนกระทรวงศึกษาธิการ จะต้องตระหนักถึงคุณค่าของกระแสปฏิรูปการศึกษา และจะหลีกเลี่ยงไม่รับรู้หรือไม่รับผิดชอบต่อผลที่เกิดจากการปฏิรูปการศึกษาคงไม่ได้ วัฒนธรรมการทำงานแบบเดิมที่เป็นอุปสรรคต่อการเปลี่ยนแปลงจะต้องปรับเปลี่ยนเพื่อไม่ให้ตัวเองเป็นตัวถ่วงความเจริญ เป็นคนตกยุคและไม่ให้คนทั่วไปมองว่าคนวงการศึกษาไม่พัฒนา กลายเป็นครูที่รู้ไม่เท่าทันเด็ก เพราะไม่พัฒนาตนเอง บางคนคิดว่าเมื่อยี่สิบปีก่อนไม่มีใครเก่งเกิน ดีเกิน เคยทำหรือสอนอย่างไรปัจจุบันก็ทำอย่างนั้นและยังคิดว่าไม่มีใครเก่งเท่าตนเอง และยังปิดกั้นตัวเองไม่รับรู้การเปลี่ยนแปลง ใครคิดต่างก็กลายเป็นศัตรูทางความคิด และกีดขวางการคิด ไม่รับฟังความคิดคนอื่น กลายเป็นต้นเหตุของปัญหาปฏิรูปการศึกษา
          ในกระแสปฏิรูปการศึกษาปัจจุบันมีหลายประเด็นที่นำไปสู่การสร้างกระแสสนับสนุนและกระแสคัดค้าน เช่น การสนับสนุนหรือคัดค้านความคิดของบุคคลหรือองค์กรที่เกี่ยวข้องกับการเสนอกฎหมายเพื่อปฏิรูปโครงสร้างการบริหารการศึกษา บางประเด็นมีเหตุมีผลของการเกิดกระแส เนื่องจากประชาชนทั่วไปเข้าใจและมีส่วนได้ส่วนเสีย แต่บางประเด็นก็สร้างกระแสเพื่อมุ่งผลประโยชน์ของกลุ่มใดกลุ่มหนึ่งหรือหน่วยงานใดหน่วยงานหนึ่ง และนำไปสู่การชุมนุมคัดค้านหรือสนับสนุนบุคคลที่เกี่ยวข้อง บางครั้งก็เป็นที่น่าเสียดาย(น่าละอาย)ที่คนในวงการศึกษาไม่ได้นำกระบวนการทางปัญญามาค้นหาทางเดินที่สร้างสรรค์ แต่ใช้กระบวนการแบบการเมืองมุ่งทำลายล้างบุคคลหรือองค์กรที่มีความคิดเห็นที่แตกต่างหรือขัดผลประโยชน์ขององค์กรตนเองและที่น่าเสียดายมากกว่านั้นก็คือ การปฏิรูปการเรียนรู้ ซึ่งเป็นหัวใจปฏิรูปการศึกษา ไม่ได้นำมาสร้างกระแส หรือ ปลุกกระแสไม่ขึ้น เพราะประชาชนยังไม่เข้าใจและตระหนักถึงความสำคัญ คนวงการศึกษา เข้าใจแต่มองไม่เห็นประโยชน์ที่ตนจะได้รับ และมีความรู้สึกว่าเหนื่อยมากขึ้น มีภาระมากขึ้นจึงไม่สนใจ
          เมื่อเกิดกระแสปฏิรูปการศึกษาที่มีพลังขับเคลื่อนจากทุกส่วนของสังคมน่าจะเป็นโอกาสของประเทศไทย ที่จะนำการศึกษามาเป็นเครื่องมือหรือเป็นฐานในการพัฒนาประเทศทุกๆ ด้าน สิ่งแรกที่ควรต้องทำมากที่สุด คือ ทำให้คนที่จะมาทำหน้าที่ให้การศึกษาหรือพัฒนาคนอื่นที่เรียกว่า นักการศึกษาอาจเป็นครูหรือคนสอนครู ผู้บริหารทั้งระดับสูงและระดับไม่สูง นักวิชาการทั้งอาวุโสและไม่อาวุโส นักวิชาการทั้งฝ่ายด่าและฝ่ายทำ ได้รับการพัฒนาให้ดีขึ้น มีคุณภาพขึ้น บางคนอาจถึงขั้นล้างสมองใหม่ เพื่อให้มีจิตสำนึกสาธารณะ มีจริยธรรมและจรรยาบรรณวิชาชีพมากขึ้น   เป็นที่พึ่งของเด็กมากกว่าใช้เด็กเป็นที่พึ่ง สร้างความเชื่อมั่นและการยอมรับจากสังคม ให้ความสำคัญกับบุคลากรทางการศึกษา เสมือนเป็นผู้ขับเคลื่อนระบบ มากกว่าการเป็นส่วนหนึ่งของระบบ(ปัจจัยนำเข้า)เพียงอย่างเดียว   หมายความว่าจะต้องมีคนทางการศึกษาส่วนหนึ่งที่เป็นกลุ่มหัวกะทิ มาทำหน้าที่ควบคุมและขับเคลื่อนระบบการศึกษา กลุ่มหัวกะทิที่ว่านี้ต้องเป็นผู้มีกรอบของความรู้ดีมีคุณธรรม (ไม่ใช่คนเก่งแต่โกง หรือซื่อสัตย์แต่ทำอะไรไม่เป็น) มีลักษณะเป็นนักประสานความคิดและมีบารมีพอที่จะกระตุ้นสังคมให้เกิดกระแสการมีส่วนร่วมจัดการศึกษา กลุ่มหัวกะทิดังกล่าวอาจมาจากหลากหลายอาชีพไม่ว่าจะเป็นชาวนา พ่อค้า ภูมิปัญญาท้องถิ่น นักวิชาการ ผู้บริหาร สื่อมวลชน ซึ่งเป็นบุคคลที่มีความรู้และประสบการณ์สูงและเข้าใจปัญหาการศึกษาเป็นอย่างดี ที่สำคัญคือมีประวัติการทำงานที่มุ่งประโยชน์ส่วนรวม มีจิตสาธารณะ ไม่โกงภาษี คอรัปชั่น หรือสร้างความร่ำรวยจากความเดือดร้อนของผู้อื่น ถ้าการปฏิรูปการศึกษาได้กลุ่มหัวกะทิที่มีคุณสมบัติดังกล่าวมาช่วยดูแล และประคับประคองกระบวนการปฏิรูปทั้งระดับนโยบายและระดับปฏิบัติ เชื่อได้ว่าการปฏิรูปการศึกษาจะก้าวสู่ความสำเร็จได้ ซึ่งขณะนี้ก็มีนักการศึกษาและผู้บริหารการศึกษาหลายท่านคิดแนวทางนี้ โดยเสนอให้มีองค์กรในรูปแบบของสภาปฏิรูปการศึกษา ต้องคอยติดตามว่าจะได้กลุ่มคนหัวกะทิแท้มาทำหน้าที่หรือไม่ ขอบันทึกความคิดของผู้เขียนเพื่อจะตีกันคนที่หัวกะทิไม่แท้(ไม่เก่งจริง)ว่า อย่ามาทำหน้าที่ขับเคลื่อนปฏิรูปการศึกษาเลย เปิดโอกาสคนเก่งและเป็นหัวกะทิแท้มาคิดและทำบ้าง และขอเชิญชวนประชาชนที่มีส่วนได้เสียกับผลของการจัดการศึกษามาสร้างกระแสเพื่อกระตุ้นให้คนที่เก่งและเสียสละเพื่อส่วนรวมมาช่วยปฏิรูปการศึกษาให้เดินหน้าต่อไปและช่วยขัดขวางคนที่จะมาแสวงหาผลประโยชน์หรือนักวิชาการฝ่ายด่า พูดไม่สร้างสรรค์ให้หลุดพ้นจากกระบวนการปฏิรูปการศึกษาทุกรูปแบบ
อ้างอิงโดย แหล่งข้อมูล : ดร.สมศักดิ์ ดลประสิทธิ์รวบรวม จัดเตรียมข้อมูล พัฒนาและนำเสนอ : นิภา แย้มวจี ( 25 พ.ค. 2545 )หน่วยงาน : กลุ่มพัฒนาระบบสารสนเทศ ศูนย์สารสนเทศ สป. ศธ.

วันศุกร์ที่ 25 มีนาคม พ.ศ. 2554

ต้นแบบแห่งการเรียนรู้

จะเห็นว่าในปัจจุบันเราได้ยินคำว่า “ต้นแบบ” ในวงการศึกษามากมาย ที่ได้ยินบ่อยมาก คือ “ครูต้นแบบ” ต่อมาก็มี โรงเรียนต้นแบบ ศึกษานิเทศก์ต้นแบบ และ ต่อ ๆ ไปก็จะมี ผู้บริหารต้นแบบ นักเรียนต้นแบบ ผู้ปกครองต้นแบบ ชุมชนต้นแบบ ภารโรงต้นแบบ ฯลฯ
            มีใครเคยสงสัยไหมว่า “ต้นแบบ” คืออะไร ทำไมต้องมีครูต้นแบบ เกิดประโยชน์อะไรถึงจะต้องคัดเลือกกันด้วยกระบวนการยุ่งยาก ซับซ้อน ประเมินแล้วประเมินเล่า เสียงบประมาณมากมาย มีหลายหน่วยงานทำเรื่องเดียวกัน จนกลายเป็นว่า ต้นแบบของใครจะดีกว่า ? แล้วก็ได้ต้นแบบมาไม่ถึง 5% ของครูทั้งหมด มีการยกย่องเชิดชู เผยแพร่ ออกข่าววิทยุ โทรทัศน์ หนังสือพิมพ์ ฯลฯ แล้วคนที่ไม่ได้เป็นต้นแบบ จะได้อะไร รู้สึกรู้สาอะไรกับ “ต้นแบบ”
            เป็นโอกาสดีของผู้เขียนได้ไปร่วมเทิดพระเกียรติสมเด็จย่า กับรองศาสตราจารย์ บุญนำ ทานสัมฤทธิ์ ในโอกาสวันคล้ายวันพระราชสมภพครบ 101 ปี ณ อาคาร 3 คณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เมื่อวันที่ 19 ตุลาคม 2544 มีวิทยากรที่ทรงคุณงามความดี ความรู้ ภูมิปัญญาชั้นนำของประเทศหลายท่าน และมีท่านหนึ่งได้พูดเรื่อง “ต้นแบบ” ว่า พระมหากษัตริย์ของเรามี “ต้นแบบ” ที่ทรงคุณมหาศาลที่หล่อหลอมพระองค์ท่านให้เป็นกษัตริย์ที่สถิตย์ในดวงใจของปวงชนชาวไทย นั่นคือ “สมเด็จย่า” แม้ว่าสมเด็จย่า จะจากพวกเราไป แต่พระองค์ฝากสิ่งที่สำคัญยิ่งไว้ให้ชาวโลกแล้ว วิทยากรที่กล่าวถึงคือ พระเทพโสภณ (ประยูร ธมมจิตโต) อธิการบดีมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณ์ราชวิทยาลัย
            พระคุณเจ้าได้สรุปความสำคัญของคำว่า “ต้นแบบ” ว่ามี 2 นัย
            นัยแรกคือต้นแบบในฐานะเป็นแม่แบบ เพื่อให้ผู้ดูแบบได้เอาอย่าง ศึกษาตามพฤติกรรมต้นแบบ แล้วทำตามแบบ เลียนแบบ ต่อมาก็อาจ ประยุกต์แบบ
            นัยที่สองคือ ต้นแบบในฐานะเป็นแรงบันดาลใจให้เกิดการใฝ่รู้ใฝ่เรียน เป็นกำลังใจแก่ผู้ดูแล กระตุ้นให้ผู้ดูแบบสร้างสรรสิ่งดีงาม ต้นแบบตามนัยนี้อาจไม่ต้องมีการถ่ายทอดจากต้นแบบสู่ผู้ดูแบบ    ไม่ต้องสอนกันตรง ๆ เพียงแค่ผู้ดูแบบ....ได้เห็น... ได้รับฟังต่อ ๆ กันมาได้รับรู้ก็เกิดความปลื้มปีติ ศรัทธาเชื่อมั่น เป็นขวัญกำลังใจ แม้ไม่รู้จัก แม้เพียงแค่มอง ผู้ดูแบบก็ได้อานิสงส์มากมาย “แค่อยู่ให้เห็นก็เป็นแรงบันดาลใจมหาศาล”
            พระคุณเจ้ายังกล่าวถึงการศึกษาด้วยว่า การศึกษาถ้าไม่มีแบบอย่างที่ดีเป็นไปไม่ได้ การศึกษาเป็นระบบกัลยาณมิตร เป็นพรหมจรรย์ การมีต้นแบบที่ดีย่อมเป็นกำลังใจ ครูควรต้องเป็นแบบอย่างที่ดีชี้นำทางสว่างแก่ศิษย์ ต้นแบบแห่งการเรียนรู้มีลักษณะสำคัญ 3 ประการ คือ ต้นแบบสอนให้รู้ ต้นแบบทำให้ดู และต้นแบบอยู่ให้เห็น หากครูเป็นต้นแบบที่ดี เป็นกัลยาณมิตรของศิษย์และเพื่อนครู ก็ย่อมจะเกิดผลต่อเนื่องเป็นลูกโซ่ เกิดครูดี ศิษย์ดีต่อเนื่องขยายวงต่อ ๆ กันไป “ผู้ที่มีวิญญาณแห่งต้นแบบการเรียนรู้ ย่อมจะไปเหน็ดเหนื่อยในการถ่ายทอด”
            จุดเริ่มต้นของการเกิดแรงบันดาลใจในชีวิตผู้ดูแบบ คือการ ได้รู้ ได้ดู ได้เห็นต้นแบบ เกิดศรัทธาต่อต้นแบบ เกิดแรงบันดาลใจให้ใฝ่รู้ ใฝ่เรียน เลียนแบบของต้นแบบ หากเราเผยแพร่ตัวแบบที่ไม่เหมาะสมต้นแบบชองการกระทำในอบายมุข ต้นแบบของการฉ้อราษฎร์ ต้นแบบของการหยาบคายในกิริยาและวาจา ต้นแบบของการประจบสอพลอ ฯลฯ สังคมจะดูต้นแบบที่น่าชื่นใจเป็นแรงบันดาลใจให้สร้างคุณภาพดีแก่เยาวชน แก่ประเทศชาติจากที่ไหน
            จริงอยู่ดังที่ขงจื้อกล่าวไว้ “คนดี คนเลว เป็นครูได้ทั้งหมด เพราะเมื่อเห็นคนดี ก็เลียนแบบ เห็นคนเลวก็เลียนแบบ” แต่อยากถามว่าผู้ที่จะแยกแยะดี / เลว ได้ชัดเจนต้องมีวุฒิภาวะเพียงใด เยาวชนของเราบางคนยังมีวุฒิภาวะไม่ถึงพร้อม โดยเฉพาะถ้าเห็นตัวแบบนั้นเป็นครู เป็นพ่อ – แม่ เขายิ่งอาจสับสนว่าเขาควรเลียนแบบอย่างที่เห็น ใช่หรือไม่
            พวกเราชาวครูทั้งหลาย คงทราบแล้วว่า ครูต้นแบบ โรงเรียนต้นแบบ ศึกษานิเทศก์ก็ต้นแบบ และต้นแบบอีกสารพัดที่กำลังจะตามมา ทรงคุณค่าของการเป็นแบบแก่ครู และสังคมเพียงใด
            ต้นแบบต้องทำงานหนักและเหนื่อยทั้งเพื่อคงรักษาการเป็นต้นแบบ อีกทั้งถ่ายทอด ขยายเครือข่ายแก่ผู้ดูแบบ ทั้งอย่างเป็นทางการและไม่เป็นทางการ แต่ท่านเหล่านั้นคงไม่เหน็ดเหนื่อยต่อการสอนการเผยแพร่เพราะ.......ท่านมีวิญญาณแห่งต้นแบบ พวกเรามาร่วมเป็นกำลังใจให้ต้นแบบกันเถอะค่ะ ไม่ว่าท่านจะเป็นต้นแบบจากองค์กรไหน ท่านก็เป็นแรงบันดาลใจแก่ผู้พบเห็นได้เสมอ ทั้งที่ท่านรู้ตัวและไม่รู้ตัว ท่านได้ทำบุญอันยิ่งใหญ่นัก
            สำหรับบางท่าน.......แม้ไม่มีองค์กรใดมารับรองว่าท่านเป็นต้นแบบ แม้ท่านส่งผลงานเข้ารับเลือกเป็นต้นแบบแล้ว......ท่าน ไม่ได้รับเลือก แต่ท่านอาจเป็นแรงบันดาลใจ
             เป็นต้นแบบของดวงตาคู่น้อย ๆ ที่จับจ้องดูทุกกิริยาของท่าน และ
            ท่านเป็นต้นแบบตั้งแต่มีเสียงเรียกท่านว่า “คุณครู”
อ้างอิงโดย ดร.บรรเจอดพร รัตนพันธุ์
คณะทำงาน รมช.ศธ.